مؤلف:
امین الاسلام ابو علی فضل بن حسن طبرسی (م 548 ه.ق)
زندگی نامه:
علامه بزرگوار امین الاسلام ، ابوعلی فضل بن حسن طبرسی به سال 468 ه. ق دیده به جهان گشود و حسن بن فضل طبرسی پدر طبرسی ، او را «فضل» نامید. اصل و منشاء « فضل بن حسن طبرسی» ، «تفرشی» بوده و به همین سبب به «طبرسی» معروف و مشهور گشته است ؛ هر چند دلیلی بر ولادت یا اقامت او در آن دیار علم خیز در دست نیست . در مقابل ، گروهی از شرح حال نویسان ، طبرسی را اهل طبرستان (مازندران امروز) دانسته اند ، لیکن وجود دلایلی روشن بر یکی بودن طبرس و تفرش آن ادعاها را مخدوش می سازد.
فضل بن حسن دوران کودکی و تحصیل خود را در جوار بارگاه ملکوتی امام هشتم علیه السلام گذراند و پس از چند سال حضور در مکتب ، و فراگیری و خواندن و نوشتن و یادگیری قرائت قرآن ، خود را به منظور تحصیل علوم اسلامی و شرکت در جلسه درس بزرگان دین آماده ساخت . او در فراگیری علومی چون ادبیات عرب، قرائت ، تفسیر، حدیث ، فقه ، اصول و کلام فوق العاده تلاش کرد، بدان حد که در هر یک از رشته ها صاحب نظر گردید.
اساتید امین الدین طبرسی که نقش مهمی در بارورکردن شخصیت علمی و معنوی او داشتند از این قرارند: ابوعلی طوسی ( فرزند شیخ طوسی )، جعفر بن محمد دوریستی ، عبدالجبار مقری نیشابوری، امام موفق الدین حسین واعظ بکرآبادی جرجانی ، سید محمد غصبی جرجانی ، عبد الله قشیری ، ابوالحسن عبد الله محمد بیهقی ، سید مهدی حسینی قاینی ، شمس اسلام حسن بن بابویه قمی رازی ، موقف عارف نوقانی و تاج القراء کرمانی.
امین الاسلام طبرسی حدود 54 سال در مشهد مقدس سکونت داشت وسپس بنا بر دعوت بزرگان سبزوار، و با توجه به امکانات بسیاری که در آن شهر موجود بود و زمینه تدریس، تالیف وترویج دین را برای او فراهم می ساخت ، در سال 523 ه.ق راهی آن دیار گردید. سادات آل زیاره - که طبرسی با آنان نسبت فامیلی داشت - میزبان او بودند و از کمک و همکاری با آن عالم وارسته دریغ ننمودند.
مصنفات وآثار متعددی از امین الاسلام از امین الاسلام طبرسی به یادگار مانه است که جملگی از فضل ودانش آن عالم کوشا و اندیشمند، توانا حکایت می کند. گنجینه آثار او بدین شرح است :
الاداب الدینیه للخزانه المعینه ، اسرار الامامة ، اعلام الوری باعلام الهدی، تاج الوالید، جوامع الجامع ، الجواهر (جواهر الجمل )، حقائق الامور، عدة السفر و عمدة الحضر، العمده فی اصول الدین و الفرائض النوافل غنیة العابد و منیة الزاهد، الفائق ، الکافی الشافی، مجمع البیان ، مشکوة الانوار فی الاخبار، معارج السؤال و...
امام مفسران ، امین الاسلام طبرسی پس از هفتاد و نه ( هشتاد) سال زندگی با برکت و سراسر خدمت به اسلام و مردم ، شبانگاه روز نهم ذیحجه سال 548 ق در شب عید قربان در شهر سبزوار به دیار حق شتافت و جهان اسلام را در عزایش سیه پوش ساخته ، در سوگ نشاند.
پیکر پاک علامه از سبزوار به مشهد مقدس انتقال یافت و در نزدیکی حرم مطهر امام رضا علیه السلام در محلی به نام قبرستان قتلگاه به خاک سپرده شد.آرامگاه او که در ابتدای خیابان طبرسی واقع شده ، از آغاز، محل زیارت مؤ منان بوده است و در سال 1370 به موجب طرح توسعه حرم ، به داخل باغ رضوان انتقال داده شد .
معرفی اجمالی کتاب:
تفسیر مجمع البیان، یکى از مهم ترین و ارجمندترین تفاسیر جهان اسلام است که دانشمندان شیعه و سنى آن را مورد توجه قرار داده اند و از آن به عنوان یکى از منابع تفسیر یاد کرده اند و آن را از جمله تفاسیر قدیم دانسته اند که به نیکوترین صورت با الگوى مناسب و ضمن سر عنوان مکرر و ثابت تنظیم شده است.
شیخ شلتوت، مفتى بزرگ اهل سنت و دانشمند روشن‌بین کشور مصر در مقدمه اى که بر این تفسیر نگاشته است، مى نویسد: مجمع البیان در میان کتاب‌هاى تفسیرى بى همتا است. این تفسیر داراى گستردگى ژرف و تنوع در مطالب و ترتیب ممتازى است که در میان تفاسیر پیش از او بى نظیر و در میان آثار پس از او کم نظیر است.
اهمیت مجمع البیان به سبب جامعیت، اتقان و استحکام مطالب، ترتیب دقیق، تفسیر روشن و سودمند و انصاف در نقد و بررسى آرا است. مجمع البیان شامل مباحثى چون: قرائت، اعراب، لغات، بیان مشکلات، ذکر مطالب مربوط به معانى و بیان، شأن نزول آیات، اخبار وارد در آیات و شرح و تبیین قصص و حکایات است.
این تفسیر، بسیار متأثر از تفسیر تبیان شیخ طوسى است؛ با این تفاوت که طبرسى با تقسیم بندى مباحث، زمینه استفاده بهتر و گزینش آسان تر استفاده کننده را فراهم ساخته است. مؤلف نظریات مفسران عامه را نقل و با روش عالمانه نقد مى کند. مرحوم قاضى نورالله شوشترى مى نویسد: «تفسیر کبیر او که مسحّا به مجمع البیان است، در جامعیت او در فنون، فضل و کمال بیان کافى و دلیل وافى است».
وضعیت نشر:
تفسیر مجمع البیان تا کنون چاپ های گوناگونی داشته است که برخی از آنها عبارتند از:
1. تهران، مکتبة العلمیة، چاپ ۱، ۱۳۳۸ ش، تصحیح و تعلیق ابوالحسن شعرانی، قطع رحلی.
2. قاهره، دارالتقریب بین المذاهب الاسلامیه، با مقدمه شیخ محمود شلتوت، ۱۲ جلد، قطع وزیری.
3. بیروت، دار احیاء التراث العربی، ۱۳۷۹ ق، قطع رحلی ۱۰ جزء در ۵ جلد.
تهیه شده در معاونت پژوهش (واحد علمی سایت)