مؤلف:
ابو جعفر نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن طوسی، معروف به خواجه نصیرالدین طوسی (م 672 ه.ق)
زندگی نامه:
خواجه نصیرالدین طوسی را با اوصاف ذیل می توان معرفی کرد:
حجه الفرقه الناجیه، و فخر الشیعه الامامیه، ناموس دهره و فیلسوف عصره و عزیز مصره، أفضل الحکماء و المتکلمین، سلطان العلماء و المحققین، علامه البشر و العقل الحادی عشر الخواجه نصیر المله و الدین، استاد من تقدم و تأخر.
ولادت آن جناب در طوس واقع شده، در یازدهم جمادی الاولی سنه 597، و در آخر روز دوشنبه 18 ذیحجه سنه 672 وفات کرد، و در بقعه منوره کاظمیه سلام الله علی ساکنیها به خاک رفت، و بر لوح مزارش نوشتند: «و کلبهم باسط ذراعیه بالوصید».
اصل آن جناب از وشاره است، که یکی از بلوک جهرود، ده فرسخی قم است.
بعض از فضلاء اهل علم گفته که اگر به انصاف نظر کنی و عصبیت را به جانبی بگذاری، توانی گفت که حضرت خواجه (ره) افضل علمای بنی آدم است، از بدو دنیا الی یومنا هذا.
وی در طوس نشو و نما کرد و مشغول به تحصیل شد در علوم معقول نزد خالش (دایی)، پس منتقل شد به نیشابور و مباحثه می کرد با فریدالدین داماد و قطب الدین مصری و غیرهما، و در منقول تلمذ کرد بر والد ماجدش، و والدش تلمیذ سید فضل الله راوندی بوده.
برخی از تالیفات خواجه نصیر عبارتست از: تجرید الاعتقاد، شرح الاشارات، اخلاق ناصری،تلخیص المحصل، تحریر اصول اقلیدس و...
معرفی اجمالی کتاب:
تلخیص المحصل (معروف به نقد المحصل) چنان كه از اسمش پيدا است، تلخيص و تحليل انتقادي كتاب «محصل افكار المتقدّمين و المتأخرين من العلماء و الحكماء و المتكلمين» نوشته فخرالدين محمد بن عمر رازي ، معروف به امام فخررازي (م 606 ق)، است . اين كتاب مورد توجه دانشمنداني همچون: قطب الدين مصري شاگرد فخررازي، نجم الدين دبيران كاتبي قزويني، ابن كمونه بغدادي، ابن خلدون تونسي و خواجه نصيرالدين طوسي قرار گرفته و براي آن شرح و حواشي و منتخبات و نقد و تلخيص نوشته اند. خواجه در اين تلخيص خواسته است هم پرده از روي دشواريهاي كتاب بردارد و هم خللي كه در شبهات آن است، آشكار سازد.
خواجه نصيرالدين طوسى در مقدمۀ كتاب علت تأليف كتاب را اين‌گونه بيان مى‌كند:
«در اين زمان از كتب اصولى كه بين مردم متداول است، جز كتاب محصل كتابى در دست نيست و آن نيز برخلاف نامش؛ مشتمل بر غث و سمين (مطالب استوار و نا استوار، قوی و ضعیف) بسيار مى‌باشد. خواستم كه آن را از زوائد خالى و مهذب نمايم و آنچه بحث در آن واجب است، ذكر كنم. اگرچه عده‌اى از افاضل بر اين كتاب شروحى نوشته‌اند و براى توضيح و تبيين مطالب آن جهد و كوشش فراوانى كرده‌اند، ليكن هيچ يك چنانكه بايد موفق نگشته و از عهدۀ آن چنانكه قاعدۀ انصاف است، برنيامده‌اند»
وضعیت نشر:
اين كتاب چندين مرتبه چاپ شده است كه عبارت است از:
1. در سال 1323ق در قاهره توسط المكتبة الحسينية المصرية، با اهتمام محمد امين خانجى همراه محصل افكار المتقدمين و المتأخرين و معالم اصول‌الدين فخر رازى به چاپ رسيده است.
2. در سال 1382ق در اصفهان با اهتمام غلام حسین آهنى به چاپ رسيده است.
3. در سال 1401ق در تهران توسط موسسه مطالعات اسلامى دانشگاه تهران، با اهتمام آقاى عبدالله نورانى همراه 30 رساله از رسائل خواجه به چاپ رسيده است.
همين چاپ يك بار در سال 1405ق و بار ديگر در سال 1411ق در بيروت توسط انتشارات دار الأضواء تجديد چاپ گرديد.
تهیه شده در معاونت پژوهش (واحد علمی سایت)