مؤلف:
ابو جعفر نصیرالدین محمد بن محمد بن حسن طوسی، معروف به خواجه نصیرالدین طوسی (م 672 ه.ق)
زندگی نامه:
خواجه نصیرالدین طوسی را با اوصاف ذیل می توان معرفی کرد:
حجه الفرقه الناجیه، و فخر الشیعه الامامیه، ناموس دهره و فیلسوف عصره و عزیز مصره، أفضل الحکماء و المتکلمین، سلطان العلماء و المحققین، علامه البشر و العقل الحادی عشر الخواجه نصیر المله و الدین، استاد من تقدم و تأخر.
ولادت آن جناب در طوس واقع شده، در یازدهم جمادی الاولی سنه 597، و در آخر روز دوشنبه 18 ذیحجه سنه 672 وفات کرد، و در بقعه منوره کاظمیه سلام الله علی ساکنیها به خاک رفت، و بر لوح مزارش نوشتند: «و کلبهم باسط ذراعیه بالوصید».
اصل آن جناب از وشاره است، که یکی از بلوک جهرود، ده فرسخی قم است.
بعض از فضلاء اهل علم گفته که اگر به انصاف نظر کنی و عصبیت را به جانبی بگذاری، توانی گفت که حضرت خواجه (ره) افضل علمای بنی آدم است، از بدو دنیا الی یومنا هذا.
وی در طوس نشو و نما کرد و مشغول به تحصیل شد در علوم معقول نزد خالش (دایی)، پس منتقل شد به نیشابور و مباحثه می کرد با فریدالدین داماد و قطب الدین مصری و غیرهما، و در منقول تلمذ کرد بر والد ماجدش، و والدش تلمیذ سید فضل الله راوندی بوده.
برخی از تالیفات خواجه نصیر عبارتست از: تجرید الاعتقاد، شرح الاشارات، اخلاق ناصری، تلخیص المحصل، تحریر اصول اقلیدس و...
معرفی اجمالی کتاب:
تجریدالاعتقاد ، کتابی است که توسط خواجه نصیرالدین طوسی، در علم کلام و به زبان عربی در تبیین عقاید امامیه نگاشته شده است.
پیرامون نام کتاب باید توجه نمود که بنابر تحقیق استاد علامه حسن زاده آملی (زید عزه)، در تمام نسخه های اصلی این کتاب، مرحوم خواجه طوسی در مقدمه اش آورده است که «این کتاب را تجرید الاعتقاد نامیدم»، و همچنین علامه حلی (ره) که شاگرد مرحوم خواجه بود، شرحی که بر این کتاب نوشته است را «کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد» نامیده است، که همه اینها دلالت بر این دارد که نام این کتاب «تجرید الاعتقاد» است. ولی باید توجه نمود که به علت اشتباه کاتبان و ناسخان نام آن به صورت های ذیل نیز نقل شده است:
تحریر العقائد، تجرید العقائد، تجرید القواعد، تجرید الکلام
تجریدالاعتقاد به جهت رویکرد خاص آن به فلسفه و کلام ، نقطة عطفی در تاریخ کلام محسوب می شود. خواجه نصیر در این کتاب میان فلسفة مشائی و کلام شیعی تلفیقی به وجود آورده که سبب نزدیکی هرچه بیشتر فلسفه و کلام در میان متفکران شیعه شده است.
این کتاب دارای شش مقصد است:
مقصد اول در امور عامه: که سه فصل دارد:
1. در وجود و عدم (47 مسأله)
2. در ماهیت و لواحق آن (11 مسأله)
3. در علت و معلول (17 مسأله)
مقصد دوم در جواهر و اعراض: که پنج فصل دارد:
1. در جواهر (11 مسأله)
2. در اجسام (3 مسأله)
3. در بقیه احکام اجسام (6 مسأله)
4. در جواهر مجرده (14 مسأله)
5. در اعراض (40 مسأله)
مقصد سوم در اثبات صانع تعالی: که سه فصل دارد:
1. در وجود خداوند تعالی
2. در صفات خداوند تعالی (21 مسأله)
3. در افعال خداوند تعالی (18 مسأله)
مقصد چهارم در نبوت (6 مسأله)
مقصد پنجم در امامت (9 مسأله)
مقصد ششم در معاد (21 مسأله)
بر این کتاب شروح متعددی توسط علمای شیعه و اهل سنت نوشته شده است که برخی از مهم ترین آنها عبارتست از:
. کشف المراد فی شرح تجرید الاعتقاد (علامه حلی)
2. تسدید القواعد فی شرح تجرید العقائد؛ معروف به شرح قدیم (شمس الدین محمود بن عبدالرحمن اصفهانی)
3. شرح تجرید الاعتقاد؛ معروف به شرح قوشچی و شرح جدید (علاءالدین علی بن محمد قوشچی)
4. شوارق الالهام فی شرح تجرید الکلام (میرزا عبدالرزاق لاهیجی)
وضعیت نشر:
چاپ‌های مختلفی از این کتاب موجود است؛ از جمله نسخه تصحیح شده توسط محمدجواد حسینی جلالی که در ۱۴۰۷ق در قم انتشار یافت.
تهیه شده در معاونت پژوهش (واحد علمی سایت)